Vijfde Gevel als landschap – Technische uitdagingen bij ondergronds bouwen om te wonen en werken
Gratis Inspiratie event
Het lijkt vanzelfsprekend dat een gebouw zich boven de grond bevindt en dat we bij ondergronds bouwen vaak alleen aan kelders of parkeergarages denken. Waarom kiezen we nog relatief weinig voor ondergrondse constructies om te wonen en werken? Is het de focus op het esthetische aspect van architectuur, ontbreekt het aan kennis over deze atypische bouwwijze of staat de wetgeving ons in de weg? In deze sessie nemen we u mee naar (inter-)nationale projecten waar de architecturale visie heeft geleid tot markante vijfde gevels met minimale impact op de natuurlijke omgeving. We gaan echter verder en lichten ook de technische opbouw toe. Leven we in de nabije toekomst allemaal in een soort 'teletubbie-land'?
Ter ondersteuning van de lezingen heeft FOAMGLAS een video gepresenteerd over het referentieproject Thuisrand in Mortsel.
Nowhere to go but down Jan Keymis | Zaakvoerder & projectarchitect | hippo architecten
Jan Keymis van hippo architecten nam het publiek mee in zijn passie voor ondergronds bouwen, een vorm van architectuur die zowel ecologisch als esthetisch verrassend veel potentieel biedt. Vanuit zijn persoonlijke inspiratiebron — het visionaire werk van Malcolm Wells — besprak hij de historische context, typologieën en praktische voordelen van bouwen onder of met aarde. Van energie-efficiëntie en geluidsisolatie tot ruimtelijk rendement en ecologische meerwaarde: Jan toonde aan dat ondergronds bouwen méér is dan een niche. Toch onderstreepte hij dat het geen universele oplossing is, maar een optie die sterk afhankelijk is van context, klimaat en ontwerpkwaliteit. De ‘vijfde gevel’ — het dak — wordt hier letterlijk hertekend als een kans voor biodiversiteit, extra gebruiksruimte of landschappelijke integratie. Hij pleitte voor een mentaliteitsverandering binnen het vakgebied, waarin ondergronds bouwen niet langer de uitzondering is, maar een volwaardige keuze binnen de ontwerpopgave.
Ondergronds bouwen is geen vlucht, maar een uitnodiging tot bescheiden, doordachte architectuur - een kans om niet te nemen, maar terug te geven aan de plek.
Normering ondergronds bouwen en belang van goede afspraken Raf De Preter | Architect | Bureau Bouwtechniek
Daarop volgde een bevlogen en praktijkgerichte kijk op de complexiteit van ondergronds bouwen met Raf De Preter van Bureau Bouwtechniek. Hij legde uit dat een gebrek aan heldere afspraken en mismatches in verwachtingen vaak leiden tot problemen bij ondergrondse constructies. De variatie in gebruik (van parkeergarages tot technische ruimtes) vraagt om verschillende niveaus van waterdichtheid, waarvoor Europese normering – met vier klassen – een bruikbaar kader biedt. Raf belichtte ook de beperkingen van courante bouwoplossingen en pleitte voor realistische keuzes in functie van het eindgebruik en duidelijke communicatie tussen alle betrokken partners. Bijzondere aandacht ging naar de kritieke aansluitingen tussen wand en dak, het belang van een correcte dakopbouw en bescherming tegen lekdetectieproblemen. Raf maakte een overtuigend pleidooi voor vroegtijdige en gestructureerde samenwerking binnen het bouwteam.
Het allerbelangrijkste is dat alle partners elkaar verstaan - niet alleen technisch, maar ook in hun verwachtingen over het eindresultaat.
Van troglodiet tot ondergrondse constructie Jan Moens | Oprichter & bezieler | Bureau Bouwtechniek
Het publiek werd vervolgens meegenomen op een persoonlijke en geëngageerde reis door de geschiedenis en toekomst van ondergronds bouwen met Jan Moens van Bureau Bouwtechniek. Vanuit zijn fascinatie voor troglodieten - de eerste grotbewoners - pleitte hij voor het herwaarderen van bouwen onder de grond als duurzaam, energie-efficiënt én biodivers alternatief. Ondergrondse constructies bieden volgens Jan kansen voor slim ruimtegebruik, minder materiaalverbruik, bescherming tegen weer en wind, en verminderde visuele impact. Toch waarschuwde hij ook: ondergronds bouwen vereist grote technische zorg, vooral bij waterdichting en het vermijden van vochtgevoelige afwerkingen. Hij eindigde met een prikkelende oproep: herdenk gebouwen met monotone architectuur, onze grijze dozen zoals baanwinkels, shoppingcentra en parkeerzones, als nieuwe, groene landschappen met functies verscholen onder de grond.
Wat als we een nieuw landschap creëren door onze baanwinkels, shoppingcentra en parkings ondergronds te bouwen?
Dak als landschap Maarten Van de Voorde | Architect | MMXV Architecture & More
Maarten Van de Voorde nam ons tot slot mee in zijn visie waarin architectuur, stedenbouw en landschap versmelten tot één geheel. Vanuit zijn bureau MMXV Architecture & More realiseerde hij onder meer een markante daktuin bovenop de uitbreiding van de parking aan het Brugse Zand. In een complexe context van erfgoed, regelgeving en technische beperkingen slaagde hij erin om met boerenlogica en tijd het dak te transformeren tot een heus rustgevend park, dat naadloos aansluit op de historische omgeving. Ook de verbouwing van een hoeve in het Pajottenland illustreerde hoe hij met respect voor context en topografie een woning onder de grond wist te verzoenen met licht, landschap en leven. Beide projecten tonen aan dat eenvoud vaak meer kracht heeft dan overgecompliceerde systemen, en dat architectuur een zachte vorm van verzet mag zijn tegen rigide normen, zolang het de dialoog met de natuur en opdrachtgever respecteert. Maarten pleit voor een landschappelijke benadering waarbij het dak niet langer een functionele bovenkant is, maar een vijfde gevel die betekenis geeft aan de omgeving.
Hij sluit de avond af met de woorden: 'We doen niet aan tuintjes, we doen aan landschappen!'. Een krachtige uitspraak die direct de centrale boodschap en visie van de avond samenvat.